تحولات سیاسی کوفه از جنگ جمل تا حادثه کربلا

کوفه اردوگاهی نظامی بود که پس از فتح مدائن در سال هفده هجری به وسیله سعد بن ابی وقاص ساخته شد. سپس مردم از اطراف سرزمین های اسلامی به این شهر روی آوردند و کم کم از حالت اردوگاهی خارج شد و به صورت شهری مهاجرپذیر برای پیگیری فتوحات در ایران تبدیل شد. کوفه شهری نامتجانس و دارای طوایف و قبائل متعدد بود که قبیله ی واحدی به عنوان گروه حاکم در آن مطرح نبود. کوفه از یک سو همواره مرکز نهضت ها، امیدها و گاه کوشش های هماهنگ شیعیان، و از سوی دیگر سبب درگیری، اختلاف، اشرافی-گری و سستی ها بود. عدم انسجام کوفیان در وجهه ی سیاسی آنها تأثیر داشت و از کوفه شهری ساخت که همواره کانون جنگ ها، فتنه ها، کشتارها و غارت ها بود. کوفیان ابتدا با شرکت در قتل عثمان عرصه را برای شورش های بعدی علیه خلفا باز کردند. هر چند در اوایل خلافت علی بن ابی طالب کوفیان از حامیان اصلی آن حضرت در دو جنگ جمل و صفین بودند ولی در اواخر جنگ صفین و اختلاف بین داوران در جریان حکمیت، همان راهی را که در جریان قتل خلیفه سوم طی کرده بودند از سر گرفتند و بر ضد علی(ع) شورش کردند. شورشیان نهروان در واقع قاریان ناراضی کوفه بودند که خلافت و رهبری هیچ یک از حکام نظیر علی و معاویه را نمی پذیرفتند. بدین صورت خوارج نهروان، اولین نحله فکری و عقیدتی که نتیجه جریان حکمیت بود را در شهر کوفه تشکیل دادند. اقدامات و نافرمانی کوفیان از امام علی(ع) موجب محکم شدن پایه های حکومت معاویه در شام و تسلط او بر بسیاری از مناطق اسلامی شد. پس از شهادت امام علی(ع) کوفیان با بیعت با حسن بن علی درصدد جبران شکست های خود در جریان غارات معاویه بودند، امّا با شورش علیه وی در ساباط مدائن و پیوستن به سپاه معاویه زمینه را برای صلح امام حسن(ع) با معاویه و واگذاری خلافت به او آماده نمودند. با رسیدن معاویه به خلافت و انتقال مرکز خلافت به شام، کوفیان از نظر سیاسی و اقتصادی و اجتماعی صدمات سخت و جبران ناپذیری را متحمل شدند. با به خلافت رسیدن یزید و خودداری حسین بن علی از بیعت با او، کوفیان خواهان باز یافتن شکوه گذشته خود با همراهی وی شدند. بنابراین با نوشتن نامه های متعدد حسین بن علی را به شهر خود دعوت کردند ولی در نهایت پیمان خود را شکستند و حتی پا را فراتر از آن گذاشتند و حسین و هفتاد و دو تن از یاران باوفایش را در صحرای کربلا به شهادت رساندند.